Sant eknath maharaj marathi movie
नमस्कार मित्रांनो, या लेखात आपण संत एकनाथ माहिती मराठीत (Sant Eknath Information In Marathi) पाहणार आहोत. “जनी जनार्दन एकनाथ स्तंभ दिला भागवत” या अभंगानुसार संत ज्ञानेश्वर महाराजांनी रचलेल्या भागवत धर्माच्या इमारतीचा स्तंभ बनून, संपूर्ण महाराष्ट्रामध्ये भागवत धर्माचा प्रचार व प्रसार करण्याचे कार्य केले.
त्यांना वारकरी संप्रदायामध्ये “शांतीब्रह्म” म्हणून ओळखले जाते. समस्त वारकरी संप्रदाय त्यांना “नाथ महाराज” म्हणून संबोधतात.
त्यांनी त्यांच्या कार्यकाळात अभंग, जोगवा, गवळणी, गोंधळ, भारुड यांची रचना करून समाजप्रबोधनाचे कार्य केले व कर्मकांड भक्तीत गुंतलेल्या समाजाला खऱ्या भक्तीचा मार्ग दाखवला. प्रसिद्ध अशी दत्त महाराजांची आरती संत एकनाथ महाराजांनी लिहिली आहे.
Sefiu alao biography of william hillत्यांनी आपल्या प्रत्येक अभंगामध्ये “एका जनार्दनी” असा उल्लेख करत, आपले गुरु जनार्दन स्वामी यांचा गौरव केला. प्रत्यक्ष श्रीकृष्णाने श्रीखंड्या रूपात येऊन, नाथांच्या घरी तब्बल बारा वर्षे पाणी भरल्याची आख्यायिका आहे. त्यांचे कार्य व जीवन यांची माहिती घेण्यासाठी या लेखात दिलेली संत एकनाथ माहिती मराठीत जरूर वाचा.
Contents
संत एकनाथ यांचा जन्म आणि बालपण
संत एकनाथ महाराजांचा जन्म इ.स.
१५३३ साली महाराष्ट्र राज्यातील पैठण येथे एका खानदानी देशस्थ ब्राह्मण कुटुंबामध्ये झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव सूर्यनारायण, आणि आईचे नाव रुख्मिणी असे होते. लहानपणीच आई-वडिलांचे छत्र हरवल्यानंतर, त्यांचा सांभाळ त्यांचे आजी-आजोबा चक्रपाणी आणि सरस्वती यांनी केला. नाथ महाराजांचे पणजोबा भानुदास महाराज हे सुद्धा संत परंपरेतील एक संत होते. ते सूर्य उपासक असल्यामुळे सूर्याची आराधना करत.
वयाच्या सहाव्या वर्षी त्यांच्या आजी-आजोबांनी नाथ महाराजांची मुंज केली.
नाथ महाराजांना शिकवण्यासाठी एक विद्वान पंडित येत असत. त्यांच्याकडून एकनाथांनी रामायण, महाभारत, ज्ञानेश्वरी व इतर वेदांचे शिक्षण घेतले. लहानपणापासून त्यांची ओढ ईश्वर भक्तीकडे होती. त्यांनी जनार्दन स्वामी यांच्याबद्दल ऐकले होते. मोठ्या आशेने ते लहानपणीच घरदार सोडून दौलताबाद किल्ल्यात राहणाऱ्या जनार्दन स्वामींकडे गेले. ते भगवान दत्तात्रेयांचे उपासक होते.
नाथांना बघून जनार्दन स्वामींनी त्यांना आपल्या छत्रछायेत ठेवले.
नाथांनी जनार्दन स्वामींना अगदी मनापासून आपले गुरु मानले व ते गुरुच्या सेवेत राहून त्यांची सेवा करू लागले. आपल्या निस्सीम भक्तीने त्यांनी भगवान दत्तात्रेयांना प्रसन्न केले. अशी आख्यायिका आहे की दत्तगुरूंनी नाथ महाराजांच्या घरी रखवालदार म्हणून बरीच वर्षे सेवा केली. त्यानंतर नाथ महाराज घरी आले.
संत एकनाथ यांचे विवाह आणि कुटुंब
नाथांनी गिरिजाबाई नावाच्या एका मुलीशी विवाह केला.
गिरिजाबाई यांचे मूळ गाव पैठणजवळ असलेले वैजापूर होय. संत एकनाथ व गिरिजाबाई यांना तीन अपत्ये होती, ज्यामध्ये दोन मुली व एका मुलाचा समावेश होता. मुलींची नावे गोदावरी व गंगा, आणि मुलाचे नाव हरी असे ठेवण्यात आले.
नाथांच्या पत्नी गिरिजाबाई या सुद्धा धार्मिक प्रवृत्तीच्या आणि प्रेमळ स्वभावाच्या होत्या. त्यांनी नाथांना समजून घेत सुखाचा संसार केला.
त्यांचा मुलगा हरी याला तीन अपत्ये होती. त्यांची नावे प्रल्हाद, मेघश्याम आणि राघोबा अशी ठेवण्यात आली.
१६व्या आणि १७व्या शतकातील प्रसिद्ध कवी मुक्तेश्वर हे नाथ महाराजांच्या मुलीचे मुल म्हणजे त्यांचे नातू होते.
संत एकनाथ महाराजांचे कार्य
कर्मकांड भक्तीमध्ये गुंतलेल्या लोकांना नाथ महाराजांनी खऱ्या भक्तीचा मार्ग दाखवला.
त्यांनी जवळपास चार हजारांहून अधिक अभंग तसेच समाज प्रबोधनपर गौळणी, भारुड, गोंधळ, व जोगवा यांची रचना केली. आपल्या प्रत्येक रचनेतून त्यांनी भक्तीचे मर्म सांगितले आहे. पैठण या क्षेत्री नाथ महाराजांचे कीर्तन ऐकण्यासाठी हजारो श्रोते जमा होत असत. आपल्या कीर्तनातून ते लोकांना भक्तीमार्गावर चालण्याचा उपदेश देत.
नाथांच्या घरी दररोज हजारो भाविकांची वर्दळ असे.
तेथे येणाऱ्या भाविकांना अन्नदानाची सोय नाथ महाराज व त्यांच्या पत्नी गिरिजाबाई करत असत. ब्राह्मण परिवारात जन्म असूनही त्यांनी जातीभेद व अस्पृश्यता यांना आपल्या जीवनात थारा दिला नाही. त्याचे उत्तम उदाहरण म्हणजे एके दिवशी रणरणत्या उन्हात एक हरिजन समाजातील मुलगा पायाला व उघड्या अंगाला चटके बसल्यामुळे रडताना दिसला.
त्याला पाहून नाथ महाराजांना दया आली व क्षणाचाही विलंब न करता त्यांनी त्या मुलाला आपल्या कडेवर उचलून घेतले.
नाथ महाराजांनी आपल्या जीवनात अनेक तीर्थयात्रा केल्या. सर्व प्राणिमात्रांमध्ये एकच ईश्वर आहे असे ते श्रोत्यांना सांगत असत. रामेश्वर क्षेत्री असताना तहानेने व्याकुळ झालेले गाढव त्यांच्या नजरेस पडले. त्यांनी त्याला सोबत असलेले गंगाजल पाजले.
यावरून कर्मठ लोकांनी खूप वाद घातला, पण नाथ महाराजांनी त्याकडे दुर्लक्ष केले.
नाथ महाराजांच्या अंगी अपार सहनशीलता होती. याचे एक उदाहरण म्हणजे, एकदा गोदावरी तिरी स्नान करून घरी जात असताना एका व्यक्तीने वारंवार त्यांच्या अंगावर थुंकले. नाथ महाराजांनी काहीही न बोलता प्रत्येकवेळी पुन्हा स्नान केले. शेवटी, त्या व्यक्तीला आपल्या कृत्याचा पश्चात्ताप झाला व त्याने नाथ महाराजांची माफी मागितली.
नाथ महाराज म्हणाले, “तुझ्यामुळे मला आज अनेकदा गोदावरीत स्नान करण्याचे पुण्य लाभले,” असे म्हणत ते स्मितहास्य करत निघून गेले.
एके रात्री, नाथ महाराजांच्या घरी चोरी करण्यासाठी चोर आले. चोर थकले असता, नाथ महाराज व त्यांच्या पत्नीने त्यांना पाणी आणून दिले. हे पाहून चोर लाजले आणि काहीही न चोरता सर्व ऐवज तसेच ठेवून निघून गेले.
संसारात राहूनही परमार्थ साधता येतो, याचे उत्तम उदाहरण म्हणजे नाथ महाराज.
गुरु-शिष्य परंपरेत गुरुपेक्षा शिष्य अधिक ओळखला जातो, पण नाथ महाराजांनी आपल्या प्रत्येक रचनेत “एका जनार्दनी” असा उल्लेख करून आपल्या गुरुंचा नावलौकिक वाढवला.
संत एकनाथ महाराजांचे लेखन कार्य
संत एकनाथ महाराजांनी त्यांच्या कार्यकाळात अनेक मौल्यवान साहित्यांची रचना केली. त्यांच्या गोड वाणीसारखीच त्यांची लेखनीही अत्यंत प्रभावी होती.
त्यांनी रचलेल्या काही महत्त्वाच्या साहित्यांबद्दलची माहिती खालीलप्रमाणे आहे:
- एकनाथी भागवत
- भावार्थ रामायण (40 हजार ओव्या)
- एकनाथी अभंग गाथा
- चिरंजीवपद
- रुक्मिणीस्वयंवर
- शुकाष्टक टीका
- स्वात्मबोध
- आनंदलहरी
- हस्तमालक टीका
- चतुःश्लोकी भागवत
- मुद्राविलास
- लघुगीता
- अनुभवानंद
- ब्रिदावळी
- संत एकनाथमहाराज कृत हरिपाठ
याशिवाय नाथ महाराजांनी रचलेले अनेक अभंग, भारुड, गोंधळ, गवळणी आणि जोगवा आजही प्रसिद्ध आहेत.
त्यांच्या रचनांमध्ये भक्तीरस, सामाजिक प्रबोधन, आणि जीवनातील तत्त्वज्ञान यांचा अद्भुत संगम आढळतो, जो आजही लोकांच्या मनाला भुरळ घालतो.
श्रीखंड्या रूपात नाथांच्या घरी राहून केली सेवा
एके दिवशी एक ब्राह्मण, नाथ महाराजांच्या घरी आला व नाथांचे पाय पकडून भगवान श्रीकृष्णाचे दर्शन घडविण्याची विनंती करू लागला. नाथ महाराज व त्यांच्या पत्नी गिरजाबाई यांना काहीच उमजेना.
त्यांनी त्या ब्राह्मणाला शांत करत आपल्याजवळ बसवले आणि त्याला संपूर्ण गोष्ट विचारली. ब्राह्मणाने सांगितले की काही दिवसांपूर्वी भगवान श्रीकृष्ण स्वप्नात आले आणि दृष्टांत दिला की, “बारा वर्षांपासून मी एकनाथ महाराजांच्या घरी श्रीखंड्या रूपात राहत आहे. लवकरच मी तिथून जाणार आहे, त्यामुळे तिथे येऊन माझे दर्शन घे.”
ब्राह्मणाने जेव्हा हे सांगितले, तेव्हा नाथ महाराज आणि गिरजाबाई यांना आठवले की त्याच दिवशी श्रीखंड्या रूपात राहणारे भगवान श्रीकृष्ण, “घरी जाऊन येतो,” असे सांगून घरातून निघून गेले होते.
हे ऐकल्यावर गिरजाबाई ढसा ढसा रडू लागल्या, कारण प्रत्यक्ष भगवान श्रीकृष्ण त्यांच्या घरी राहून घरची कामे करत होते, पण त्यांना याची जाणीव झाली नव्हती.
भगवान श्रीकृष्णाने श्रीखंड्या रूपात बारा वर्षे नाथ महाराजांच्या घरी राहून भाविकांसाठी पाण्याची सोय व्हावी म्हणून रांजणात कावडीने पाणी भरले. तसेच, वाड्यावर सांगितलेली कामेही आनंदाने केली. या प्रसंगाचे वर्णन नाथ महाराजांच्या अभंगात केले आहे:
“द्वारकेचा श्रीहरी आवडीने,
कावडीने नाथा घरी पाणी भरी.”
नाथषष्ठीच्या दिवशी, भगवान श्रीकृष्णाने भरलेले ते रांजणच उत्सवासाठी वापरण्यात येते आणि त्याच्याच माध्यमातून उत्सवाला प्रारंभ केला जातो.
संत ज्ञानेश्वरांच्या समाधीचा जिर्णोद्धार
संत ज्ञानेश्वरांनी भागवत धर्माचा पाया रचला होता, आणि अडीचशे वर्षांनंतर संत एकनाथ महाराजांनी त्यांच्या कार्यकाळात या परंपरेचा पुढील विकास घडवला.
एके रात्री ज्ञानेश्वर महाराजांनी नाथ महाराजांना स्वप्नात दृष्टांत दिला. त्यांनी सांगितले की, “अजान वृक्षाच्या मुळ्यांनी माझ्या गळ्याभोवती वेटोळे घातले आहेत, त्या कापून मला मुक्त कर.”
नाथ महाराजांनी त्या दृष्टांतानुसार आळंदी क्षेत्री जाऊन अजान वृक्षाच्या मुळ्या कापून ज्ञानेश्वर महाराजांच्या समाधीचा गळा मोकळा केला आणि त्याच्या जीर्णोद्धाराचे कार्य केले.
याशिवाय, नाथ महाराजांनी ज्ञानदेवांच्या संजीवन समाधी सोहळ्याचा उत्सव सुरू केला. आजही कार्तिकी एकादशीला आळंदी येथे लाखो वारकरी या सोहळ्याचा अनुभव घेण्यासाठी येतात.
नाथ महाराजांनी आपल्या कार्यकाळात ज्ञानेश्वरीचे शुद्धीकरणही केले, ज्यामुळे संत ज्ञानेश्वरांच्या विचारांचा प्रसार अधिक सुलभ झाला. या कार्यामुळे संत परंपरेत संत एकनाथ महाराजांचे योगदान अजरामर झाले आहे.
संत एकनाथ महाराजांचे निधन
संत एकनाथ महाराजांनी फाल्गुन वद्य षष्ठी, शके 1521 मध्ये जगाचा अखेरचा निरोप घेतला.
त्यांच्या निधनाचा दिवस “एकनाथ षष्ठी” म्हणून वारकरी संप्रदायात ओळखला जातो. त्या दिवशी लाखो भाविक पैठण येथे येऊन संत एकनाथांचे दर्शन घेतात.
आज चारशे वर्षाहून अधिक काळ लोटला असला तरी, नाथ महाराजांची शिकवण व त्यांचे विचार आजही जनमानसात जिवंत आहेत. त्यांच्या उपदेशांनी अनेक पिढ्यांना प्रभावित केले आहे.
त्यांचे नाव आणि कार्य चंद्र, सूर्य, तारे याप्रमाणे अजरामर राहिल आणि पुढील काळातही त्यांचा प्रभाव कायम राहील.
FAQs
एकनाथ षष्ठी म्हणजे काय?
फाल्गुन वद्य षष्ठी या दिवशी संत एकनाथ महाराजांनी देह ठेवला. त्यांचे पुण्यस्मरण म्हणून हा दिवस एकनाथ षष्ठी या नावाने साजरा केला जातो. हा दिवस पैठणमध्ये मोठ्या भक्तीभावाने साजरा केला जातो.
संत एकनाथ यांचा मृत्यू कधी झाला?
संत एकनाथ यांचा मृत्यू फाल्गुन वद्य षष्ठी, शके 1521 मध्ये झाला.
संत एकनाथ यांचे पूर्ण नाव काय आहे?
संत एकनाथ यांचे पूर्ण नाव एकनाथ सूर्याजीपंत कुलकर्णी आहे.
एकनाथी भागवत ही कुणाची रचना आहे ?
“एकनाथी भागवत” ही रचना संत एकनाथ महाराजांची आहे.
अनेक अभंग, ओव्या आणि भारुड कोणी लिहिले?
अनेक अभंग, ओव्या आणि भारुड संत एकनाथ महाराजांनी लिहिले.
सारांश
आम्हाला विश्वास आहे की या लेखात प्रस्तुत संत एकनाथ माहिती मराठीत (Sant Eknath Information In Marathi) तुम्हाला नक्कीच आवडली असेल.
कृपया हा लेख तुमच्या मित्र आणि प्रियजनांबरोबर नक्की शेअर करा, जेणेकरून त्यांनाही संत एकनाथ महाराजांच्या जीवन, कार्य आणि योगदानाबद्दल माहिती मिळू शकेल.
आमच्या वेबसाईटवर तुम्हाला असेच इतर रोचक लेख वाचता येतील. नवीनतम अपडेट्ससाठी कृपया आमच्या व्हाट्सअप ग्रुपमध्ये सामील व्हा. धन्यवाद!